Αναδημοσίευση από το δεύτερο φύλο της εφημερίδας μας. Το άρθρο βασίστηκε στην εισήγηση του Δημήτρη Λιβιεράτου στην εκδήλωση “60 χρόνια από τον Δεκέμβρη του 1944″ που διοργάνωσε η “Παρέμβαση κατοίκων Πετραλώνων, Θησείου, Φιλοπάππου, Κουκακίου”, στο στέκι της, στις 9 Δεκεμβρίου του 2005.
Θεωρώντας χρήσιμο και απαραίτητο πολιτικό εργαλείο τη γνώση της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας, αποφασίσαμε να ανιχνεύσουμε άγνωστες πτυχές των λαϊκών αγώνων αυτού του τόπου όπου ζούμε. Αγώνες που άφησαν παρακαταθήκη σε όσους σήμερα αντιπαλεύουν το υπάρχον σύστημα και θέλουν να γνωρίζουν τις «ιστορικές» ρίζες των όποιων κινημάτων γεννά η εποχή τους. Αυτή η επιθυμία μας δεν προέκυψε από κάποιο «ακαδημαϊκό» ενδιαφέρον (άλλωστε δε δίνουμε και πουθενά εξετάσεις), αλλά γιατί θεωρούμε ότι είναι αδύνατη η ύπαρξη λαϊκών κινημάτων που δεν έμαθαν την ιστορική καταγωγή τους και δεν έμαθαν από τα λάθη του παρελθόντος. Ούτως ή άλλως υπάρχουν πολλά γεγονότα που δε γράφτηκαν ποτέ στα σχολικά ή πανεπιστημιακά βιβλία ή τουλάχιστον κι αν γράφτηκαν είτε δεν έφτασαν ποτέ σε εμάς, είτε έφτασαν ως μία μακρινή, ξεκομμένη, μυθιστορηματικού τύπου ιστορία, που μας αφήνει παγερά αδιάφορους, ως κάτι νεκρό.
Η ιστορία, όμως, είναι ζωντανό κομμάτι, ακόμα κι αν παρουσιάζεται ως συνήθως διαφορετικά από τους νικητές. Εμείς θα προσπαθήσουμε να ζωντανέψουμε ένα κομμάτι της, το κομμάτι αυτό που έγραψαν οι «ηττημένοι». Το πρώτο μέρος αυτού του ταξιδιού στο χρόνο αναφέρεται στη γειτονιάς μας, την περίοδο της «κατοχής». Εδώ, που στην εποχή μας η αυτοοργάνωση σε θέματα όπως του Φιλοπάππου και πλησίον άλλων ζητημάτων, πήρε σάρκα και οστά. Ποιοι ξέρουν, όμως, ότι σε τούτη τη γωνιά των Αθηνών η αυτοοργάνωση δεν είναι κάτι το καινούργιο;
Την εποχή της κατοχής από τους Ναζί, η Αθήνα γνώρισε καταστάσεις δύσκολες, οι οποίες γέννησαν μαζικούς αγώνες, συγκρούσεις, αλληλεγγύη και αυτοοργάνωση. Δε ξεχνάμε φυσικά ότι εκεί που αναπτύσσονται όλες αυτές οι διεργασίες, αναπτύσσονται παράλληλα και τα πιο συντηρητικά ένστικτά ενός άλλου κομματιού της κοινωνίας. Είναι η πάλη του «εμείς» απέναντι στο «εγώ». Στην Ελλάδα, λοιπόν, αναπτύχθηκε η παγκόσμια πρωτοτυπία αντίστασης στα βουνά, στην ύπαιθρο, αλλά και στις πόλεις, στις γειτονιές, στα εργοστάσια. Οι θυσίες άλλωστε ήταν αναρίθμητες…
Στη γειτονιά των Πετραλώνων αναπτύχθηκαν αυτοοργανωμένες δομές μέσω της οργάνωσης του εργατικού ΕΑΜ, που ήταν υπεύθυνες για την αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων. Οι κινήσεις αυτές έγιναν μετά την απόφαση των διαφόρων αντιστασιακών ομάδων που δρούσαν κεντρικά, να μεταφέρουν τις αντιστάσεις από το κέντρο της πόλης στις γειτονιές, και αυτό λόγω της σφοδρότητας των επιθέσεων που δέχονταν από τις φασιστικές και φιλοκατοχικές ομάδες και φυσικά του μεγάλου φόρου αίματος που απέτισαν σε διαδηλώσεις στα αστικά κέντρα (διαδηλώσεις οι οποίες ήταν βίαιες και απέφεραν σημαντικά αποτελέσματα, όπως την ύπαρξη λαϊκών συσσιτίων, ματαίωση της επιστράτευσης, σαμποτάζ σε εργοστάσια που έφτιαχναν διάφορα υλικά για τους Ναζί, πυρπόληση του εργατικού κέντρου με νεκρούς της Γκεστάπο, άγριες απεργίες κ.α.). έτσι, λοιπόν, μετά από αυτή την απόφαση, η «οργάνωση» έκανε φρούρια τις γειτονιές. Το μεγαλείο, όμως, του φαινομένου αυτού ήταν η εθελοντική συμμετοχή των πολιτών και η πραγματική εξουσία της γειτονιάς ήταν οι λαϊκές επιτροπές που οργάνωσαν.
Τα Πετράλωνα λειτουργούσαν κατ’ εξοχήν με βάση αυτές τις επιτροπές, οι οποίες όριζαν σχεδόν την κάθε πτυχή της καθημερινότητάς τους. Σε στρατιωτικό επίπεδο, οι κάτοικοι μαζεύονταν και έκαναν ανοιχτές στρατολογήσεις, γίνονταν αρκετοί και ένοπλοι σχηματισμοί, όπου η «οργάνωση» αποφάσιζε τη μετέπειτα πορεία τους (κάποιοι άλλαζαν γειτονιά, άλλοι έμπαιναν στο αντάρτικο). Παράλληλα σε αυτό το επίπεδο, πολλοί κάτοικοι συμμετείχαν στις επιτροπές που ήταν υπεύθυνες για το σπάσιμο των αποθηκών στο κέντρο της Αθήνας, τις οποίες έλεγχαν οι μαυραγορίτες. Οι οργανώσεις του ΕΑΜ τις εντοπίζανε, έδιναν ραντεβού με όλους τους συνωμοτικούς κανόνες και με λοστάρια έμπαιναν στις αποθήκες. Οι επιτροπές ήταν υπεύθυνες στις γειτονιές για το μοίρασμα των τροφίμων. Πολύ ενδιαφέρον σημείο αποτελεί η εξασφάλιση της ασφάλειας των γειτονιών. Την εποχή εκείνη τα εγκλήματα και οι κλοπές από τον «υπόκοσμο» ήταν πολλά μέχρι την εμφάνιση των κοινωνικών δομών αυτοοργάνωσης των γειτονιών. Η μέθοδος που ακολουθούσαν ήταν η λεγόμενη και ως «ευγενική» προσέγγιση, αφού άλλωστε όλοι στη γειτονιά τότε ήταν πάνω-κάτω γνωστοί. Τους προσέγγιζαν με προοπτική την αλλαγή στάσης μέσω του διαλόγου. Για παράδειγμα, στα Πετράλωνα υπήρχε τεράστιο πρόβλημα με τα ναρκωτικά και η σύσταση ήταν απλή: «παιδιά ως εδώ ήταν όποιος ξαν’ ακουστεί θα έχει να κάνει με την οργάνωση». Απλά και ευγενικά δηλαδή, ή, όπως θα λέγαμε χιουμοριστικά σήμερα, με την ευγενική χορηγία της γειτονιάς.
Η λαϊκή επιτροπή όριζε το χρόνο, την τοποθεσία και τα άτομα (που συμμετείχαν βέβαια στις συνελεύσεις) για την περιφρούρηση της γειτονιάς, που σε πολλές περιπτώσεις, όπως και οι επιθέσεις (δολιοφθορές) ήταν και ένοπλες.
Τεράστιο κομμάτι προσφοράς των δομών αυτών και κυρίως των επιτροπών ήταν στο κομμάτι της ανύψωσης του ηθικού και την προσπάθεια ψυχαγωγίας των κατοίκων της γειτονιάς. Ένα από τα καθήκοντά της ήταν η διοργάνωση αθλητικών ποδοσφαιρικών αγώνων και η σύσταση σωματείων. Μέσα σε δύο μήνες φτιάχτηκαν έξι ποδοσφαιρικές ομάδες, οι οποίες άρχισαν να οργανώνουν πρωταθλήματα (μερικές εξ’ αυτών υπάρχουν και σήμερα, όπως ο Α.Ο. Πετραλώνων και ο Θησέας). Ακόμα και κοινωνικές ομάδες που θα μπορούσαν να αποτελούν πεδίο για ρατσιστικές επιθέσεις συμμετείχαν στις επιτροπές, άρα και στα αθλητικά σωματεία. Παράδειγμα οι τσιγγάνοι των Κάτω Πετραλώνων (παλιά Σφαγεία), οι οποίοι ίδρυσαν τον Πανγυφτιακό (πλήρωσαν ακριβά τη συμμετοχή τους, με νεκρούς αγωνιστές). Έτσι φτιάχτηκε και η πρώτη παναθηναϊκή οργάνωση ποδοσφαιριστών, η ΟΠΑΣΑΝ, με τα γραφεία της στο Μοναστηράκι. Παράλληλα, οργανώνονταν γλέντια και μικροεκδρομές, δίνοντας έτσι μία μικρή χαραμάδα διεξόδου από την εμπόλεμη κατάσταση. Οι λαϊκές επιτροπές κυριαρχούσαν παντού.
Το ζήτημα των οικονομικών ήταν άλλο ένα κομμάτι της προσπάθειας των επιτροπών για καλυτέρευση της καθημερινότητας. Εκτός από τα πρακτικά (όπως φαγητό, λαϊκά συσσίτια), η έκδοση κουπονιών βοήθησε πραγματικά την οργάνωση στη λειτουργία των δομών αυτών. Πόρτα-πόρτα μάζευαν από τους γείτονες την όποια οικονομική ενίσχυση. Μπορούμε, λοιπόν, να ορίσουμε ένα είδος κοινωνικής αντίστασης στο μικρόκοσμο των γειτονιών, την ύπαρξη μίας μίνι κοινωνικής επανάστασης που απέφερε δομές πρωτόγνωρες σε καιρό πολέμου. Δομές χρήσιμες, πέραν των όποιων διαφωνιών, που ανύψωσαν ένα κοινωνικό σύνολο, μία γειτονιά όπως τα Πετράλωνα με εξαθλιωμένους, εγκλωβισμένους κατοίκους, εργάτες στην πλειοψηφία τους με λίγες γνώσεις, που προσέγγιζαν ένα υψηλότερο επίπεδο πολιτικών επιλογών κάνοντας τη γειτονιά τους κέντρο πρωτοβουλιών. Οι οποίες πάρθηκαν μέσα από την αυτοοργάνωση, φυσικά πρώτα για τη βιωσιμότητά τους, αλλά και την υπέρβαση του «εγώ» και τη αντικατάσταση του από το «εμείς». Μέσω της συνεργασίας και της αλληλεγγύης η απόδοσή τους ήταν τεράστια.
Μετά το 1943 οι οργανώσεις έγιναν συγκεντρωτικές, αλλά πλέον ο λαός δε περίμενε την «οργάνωση», υπήρχαν οι πρωτοβουλίες για να επιβιώσει. Η «οργάνωση» ερχόταν να επιταχύνει μεθόδους. Ως ένα βαθμό, οι γειτονιές μας έζησαν την πραγμάτωση της αυτοοργάνωσης. Μην αναρωτιέστε, λοιπόν, τι συμβαίνει εδώ και καιρό στις γειτονιές μας. Γιατί όλα τελικά ξαναγυρνούν σε εμάς.
